دیابت چیست؟ دلایل، علائم، انواع و راه‌ های مقابله با آن

دیابت یکی از بیماری‌های مزمن و شایع جهان است. در این مقاله، به تشریح دقیق بیماری دیابت، دلایل، علائم، انواع و راه‌های پیشگیری و درمان آن می‌پردازیم.

دیابت یکی از بیماری‌های مزمن و شایع جهان است که هر ساله تعداد بیماران آن افزایش می‌یابد. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی؛ دیابت عامل اصلی نابینایی، نارسایی کلیه، حملات قلبی، سکته مغزی و قطع اندام تحتانی است. در این مقاله، به تشریح دقیق بیماری دیابت، دلایل، علائم، انواع و راه‌های پیشگیری و درمان آن می‌پردازیم. با مجله سلامت دوماس همراه باشید.

بیماری دیابت چیست؟ و چگونه به وجود می آید؟

دیابت به طور ساده، به عنوان نقص در تنظیم قند خون بدن تعریف می‌شود. برای درک بهتر این بیماری، باید ابتدا نحوه عملکرد طبیعی بدن در کنترل قند خون را بشناسیم.

بدن ما برای تأمین انرژی، به قند خون نیاز دارد؛ که از طریق مواد غذایی وارد بدن می‌شود. انسولین (Insulin) نیز نوعی هورمون است که توسط پانکراس (Pancreas) یا لوز المعده تولید می‌شود. وظیفه انسولین، کمک به قند خون برای ورود به سلول‌های بدن است. انسولین از سلول‌های بتا در پانکراس تولید می‌شود و به این سلول‌ها امکان تبدیل قند خون به انرژی و ذخیره آن در سلول‌ها را می‌دهد.

اما در دیابت، این فرآیند مختل می‌شود. هایپرگلیسمی (افزایش قند خون)، یکی از عوارض رایج دیابت کنترل نشده است و به مرور زمان منجر به آسیب جدی به بسیاری از سیستم های بدن، به ویژه اعصاب و رگ های خونی می شود. در دیابت نوع 1، سلول‌های بتا در پانکراس توسط سیستم ایمنی بدن تخریب می‌شوند و نمی‌توانند انسولین تولید کنند. در نتیجه، قند خون بیش از حد افزایش می‌یابد و بدن به انسولین نیاز دارد.

در دیابت نوع 2، انسولین تولید می‌شود اما بدن به درستی به آن پاسخ نمی‌دهد. این وضعیت با تغییرات در سلول‌هایی که به انسولین پاسخ می‌دهند و همچنین با عوامل مثل چاقی و تغذیه نادرست مرتبط است. به همین دلیل، قند خون بدن طی این نوع دیابت افزایش می‌یابد و نیاز به مداخله در کنترل آن داریم.

در هر دو نوع دیابت، کنترل مناسب قند خون با تغییرات در شیوه زندگی، داروها و در برخی موارد، تزریق انسولین امکان‌پذیر است. به طور کلی، دیابت یک مسئله جدی است که نیازمند مدیریت دقیق و کنترل است تا از عوارض جدی آن جلوگیری شود.

دلایل ابتلا به دیابت

• عوامل ژنتیکی: وجود تاریخچه خانوادگی از دیابت می‌تواند خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهد. افرادی که والدین یا برادران و خواهران مبتلا به دیابت دارند، در خطر بیشتری هستند.
• چاقی: اضافه وزن و چاقی، از عوامل اصلی ابتلا به دیابت نوع 2 می‌باشد. زیرا چاقی می‌تواند به مقاومت به انسولین و افزایش قند خون منجر شود.
• کم‌فعالیتی: فعالیت بدنی ناکافی و کم‌فعالیتی عضلات می‌تواند به افزایش مقاومت به انسولین و افزایش قند خون منجر شود.
• تغذیه نامناسب: مصرف بیش از حد کربوهیدرات و قندهای ساده، و کمبود مواد غذایی مانند فیبر می‌تواند افزایش قند خون را تسریع کند.
• استرس: استرس مزمن می‌تواند باعث افزایش قند خون و ابتلا به دیابت شود.
• دیگر عوامل: عواملی مانند سن، مصرف تنباکو، مصرف الکل و بیماری‌های مزمن نیز می‌توانند به ابتلا به دیابت مرتبط باشند.

علائم دیابت

علائم دیابت نوع 1:

• عطش بی‌پایان: افراد دارای دیابت ممکن است احساس عطش شدیدی کنند و به طور مکرر آب بنوشند.
• ادرار زیاد بیش از حد معمول: ادرار زیاد، به ویژه در شب، از علائم دیابت می‌باشد.
• کاهش وزن ناخواسته: افت وزن بدون علت نیز می‌تواند یک علامت دیابت باشد.
• کم‌اشتهایی: برخی از افراد مبتلا به دیابت از کاهش اشتها رنج می برند.

• تغییرات بینایی و تاری دید: افراد مبتلا ممکن است دارای مشکلات بینایی مانند تاریک‌بینی باشند.
• آسیب‌های پوستی: از دیگر علائم دیابت نوع 2، عفونت‌ها و زخم‌های پوستی است.

پیش دیابت چیست؟

پیش دیابت مرحله‌ای است که قبل از تشخیص دیابت ایجاد می‌شود. در این مرحله، قند خون بالاتر از حد طبیعی قرار دارد، اما هنوز به اندازه کافی بالا نیست تا به عنوان دیابت تشخیص داده شود. افراد با پیش دیابت، باید به تغییرات در شیوه زندگی، تغذیه مناسب و ورزش منظم به منظور جلوگیری از ابتلا به دیابت، توجه کنند.

آشنایی با انواع دیابت

دیابت یک بیماری متنوع و پیچیده است و دو نوع اصلی دیابت وجود دارد: دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2. این دو نوع با توجه به علت ایجاد و نحوه مدیریت و درمان تفاوت دارند.

دیابت نوع 1:

• علت ایجاد: در دیابت نوع 1، سیستم ایمنی بدن به طور نادرست سلول‌های بتای پانکراس، که مسئول تولید انسولین هستند را تخریب می‌کند. این روند، باعث کاهش یا توقف تولید انسولین می‌شود.
• سن شروع: اغلب در دوران کودکی و نوجوانی شروع می‌شود.
• مدیریت: در این نوع دیابت، بیماران نیاز به تزریق روزانه انسولین دارند. همچنین، مراقبت از تغذیه و ورزش منظم نیز ضروری است.

دیابت نوع 2:

• علت ایجاد: بیشتر افراد دیابت نوع 2 دارند. در دیابت نوع 2، بدن به انسولین حساسیت کمتری دارد و به درستی به آن پاسخ نمی‌دهد. این به نام "مقاومت به انسولین" معروف است. همچنین، پانکراس ممکن است به تدریج توقف تولید انسولین را نیز تجربه کند.
• سن شروع: غلب در سنین بالاتر (بزرگسالان) دیده می‌شود.
• مدیریت: معمولاً با تغییر در شیوه زندگی، تغذیه مناسب، ورزش منظم و در برخی موارد مصرف داروهای خوراکی کنترل می‌شود. تزریق انسولین در این نوع دیابت نادر است.

نکته مهم: دیابت نوع 2 معمولاً با تغییرات در شیوه زندگی قابل کنترل است، اما بی‌توجهی در مدیریت آن، می‌تواند به مشکلات جدی از جمله بیماری‌های قلبی عروقی، کلیوی و عصبی منجر شود. به همین دلیل، کنترل منظم و دقیق هر دو نوع دیابت 1 و2، بسیار ضروری است.

دیگر انواع رایج دیابت

دیابت بارداری (دیابت زمان بارداری)

دیابت بارداری یک وضعیت خاص در زنان باردار است که در آن، سطح قند خون بیش از حد طبیعی ارتفاع می‌یابد. این اتفاق ممکن است به علت تغییرات هورمونی در دوران بارداری رخ دهد. بیشتر زنان مبتلا به دیابت بارداری، پس از زایمان به وضعیت عادی باز می‌گردند. با این حال، کنترل دقیق قند خون در این دوران بسیار اهمیت دارد تا از عوارض آن جلوگیری شود.

دیابت خاموش

دیابت خاموش نوعی از دیابت است که خصوصیت‌های دو نوع دیابت (نوع 1 و نوع 2) را ترکیب می‌کند. افراد مبتلا به دیابت خاموش، معمولاً دارای مقاومت به انسولین هستند و در سنین بالا دچار دیابت می‌شوند.

دیابت کودکان و نوجوانان (دیابت نوع 1)

دیابت کودکان همان دیابت نوع 1 است. همانطور که پیش تر نیز گفتیم؛ این بیماری از طریق تخریب سلول‌های بتای پانکراس که انسولین تولید می‌کنند، ایجاد می شود. این نوع دیابت معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی ظاهر می‌شود و نیازمند تزریق روزانه انسولین دارد.

دیابت در جوانی (دیابت نوع 1)

دیابت در جوانی نیز یک نوع دیابت نوع 1 است که در سنین جوانی یا بزرگسالی ظاهر می‌شود. مدیریت دقیق و موازی با تزریق انسولین ضروری است.

دیابت عصبی (نوروپاتی دیابتی)

دیابت عصبی وضعیتی است که در آن عصب‌های بدن به علت تأثیر قند خون بالا، آسیب می‌بینند. این وضعیت ممکن است به سردردهای مزمن، مشکلات گوارشی و کاهش حساسیت در اندام‌ها منجر شود. مدیریت دیابت و کنترل قند خون می‌تواند به جلوگیری از این عوارض کمک کند.

دیابت بی مزه

در دیابت بی مزه، افراد دچار دیابت هستند اما علائم قند خون بالا ندارند. این مشکل به وسیله تست‌های خونی تشخیص داده می‌شود. افراد مبتلا به دیابت بی مزه باید در مدیریت دقیق قند خون خود جدی باشند.

انواع روش های درمان دیابت

برای درمان دیابت، با توجه به نوع دیابت و میزان شدت بیماری، انتخاب‌های درمانی مختلفی وجود دارد. این روش ها شامل مصرف داروها، تزریق انسولین یا حتی عمل جراحی می‌شود؛ که هر کدام نیازمند ارزیابی دقیق توسط پزشک می‌باشند. برخی از مهم ترین روش‌های درمان دیابت:

• مدیریت شیوه زندگی: اصلی‌ترین قدم در درمان دیابت، تغییر در شیوه زندگی است. این تغییرات شامل تغذیه مناسب، ورزش منظم و کنترل وزن می‌شود. برنامه غذایی مناسب افراد دیابتی باید حاوی مقدار به اندازه قند و کربوهیدرات و مطابق با توصیه پزشک باشد.
• مصرف داروها: در بسیاری از موارد، داروهایی برای کنترل قند خون استفاده می‌شوند. برای دیابت نوع 1، تزریق انسولین ضروری است. افراد با دیابت نوع 2 نیز ممکن است به داروهای خوراکی نیاز داشته باشند.
• تزریق انسولین: افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و برخی موارد دیابت نوع 2 نیازمند تزریق انسولین هستند. این تزریق‌ها به تنظیم قند خون کمک می‌کنند.
• تزریق برخی هورمونها: در برخی موارد، از هورمون‌هایی مانند آگونیست های GLP-1 (Glucagon-like-peptide-1) برای کمک به کنترل قند خون استفاده می‌شود.
• استفاده از دستگاه پمپ انسولین: این دستگاه‌ها می‌توانند به طور مداوم انسولین منتشر کرده و بهترین کنترل قند خون را فراهم کنند.
• کنترل بلندمدت قند خون: افراد دیابتی نیازمند پایش مداوم قند خون و انجام آزمون‌های خونی هستند تا به کنترل بلندمدت بیماری بپردازند.
• جراحی: درر موارد خاص، مانند دیابت نوع 2 در صورت عدم پاسخ به داروها و تغییرات شیوه زندگی، عمل جراحی در نظر گرفته می‌شود.

درمان و کنترل دیابت در خانه + راه های پیشگیری از دیابت

دیابت یک بیماری مزمن بوده و مدیریت مناسب آن امری حیاتی است. علاوه بر درمان‌های دارویی و پزشکی، افراد مبتلا به دیابت می‌توانند با رعایت تغذیه مناسب و تغییرات در شیوه زندگی، به کنترل بیماری کمک کنند. بسیاری از افراد با رعایت موارد زیر، می‌توانند در کنترل دیابت خود در خانه موفق باشند. همچنین این موارد به شما کمک می کند که چگونه از ابتلا به دیابت جلوگیری کنید.

• تغذیه مناسب: در این بیماری، نظارت دقیق بر مصرف قند و کربوهیدرات‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. رژیم غذایی حاوی مقدار مناسب کربوهیدرات، فیبر، پروتئین و چربی می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند. همچنین مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه و کاهش مصرف قند مصنوعی نیز مفید است. به علاوه، خوردن نوشیدنی های کم کالری و کم چربی مانند دوغ سنتی که پروتئین بالایی نیز دارند، به کنترل دیابت کمک چشمگیری می کند.
• ورزش منظم: ورزش به بهبود حساسیت به انسولین، کاهش قند خون، کاهش وزن و بهبود عملکرد قلبی عروقی کمک می‌کند. هر نوع ورزشی که به عملکرد قلبی عروقی کمک می‌کند مثل پیاده‌روی یا شنا مفید است.
• کنترل وزن: اگر چاق هستید، کاهش وزن به کنترل دیابت کمک می‌کند. از تغییرات در رژیم غذایی و ورزش منظم برای کاهش وزن بهره ببرید. افزایش وزن یکی از عوامل مخاطره آمیز در ابتلا به دیابت نوع 2 است.
• کنترل فشار خون: فشار خون بالا می‌تواند خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهد. به همین دلیل، افراد دارای فشار خون بالا باید مراقبت و درمان خود را جدی بگیرند.
• مدیریت استرس: استرس می‌تواند تأثیر منفی بر کنترل قند خون داشته باشد. تمرین‌های روان‌شناختی، مدیتیشن و یوگا می‌توانند به کاهش استرس کمک کنند.
• نظارت و کنترل روزانه قند خون: بررسی منظم قند خون با استفاده از گلوکومتر ضروری است. این ابزار به شما اطلاعات دقیقی از سطح قند خون فعلیتان را ارائه می‌دهد.
• عدم ترک داروها: اگر داروهای تجویز شده توسط پزشک را مصرف می‌کنید، حتما از قطع کردن سرخود آن‌ها خودداری کنید.
• خواب کافی: خواب به تعادل هورمون‌ها و کنترل قند خون کمک می‌کند. تاکید بر خواب کافی از اهمیت بالایی برخوردار است.
  در نتیجه شب زنده داری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزاش می دهد.

با پیروی از این روش‌های خانگی، می‌توانید به بهترین شکل ممکن از دیابت خود مراقبت کنید و از بروز عوارض جانبی آن جلوگیری نمایید. اگر می‌خواهید تغییرات مهمی در رژیم غذایی و شیوه زندگی‌تان اعمال کنید، بهترین راه اجرای یک برنامه با همکاری پزشک یا متخصص تغذیه است.

چه نوع غذاهایی برای دیابت خوب هستند؟

سازمان بین‌المللی دیابت (IDF) توصیه می‌کند که برای پیشگیری از ابتلا به دیابت و یا کنترل آن، از غذاهایی با شاخص گلیسمیک پایین استفاده شود. این غذاها شامل سبزیجات، میوه‌های تازه، غلات کامل، ماهی و گوشت سفید، لبنیات با چربی کم و مغزهای خوراکی هستند.

این غذاها، برخلاف غذاهای پرقند و پرچرب، سبزیجات و محصولات دارای فیبر بالایی هستند که به کنترل قند خون کمک می‌کنند. همچنین، مصرف محصولات لبنی با چربی کم مانند دوغ با گیاهان معطر و دوغ با طعم آلوئه ورا، به عنوان منبع پروتئین و کلسیم نقش مؤثر در بهبود وضع دیابت دارد.

فواید دوغ در پیشگیری و درمان دیابت

بسیاری این سوال را مطرح می کنند که آیا دوغ قند دارد؟ بله، دوغ حاوی کمی قند طبیعی یا  کربوهیدرات است. این کربوهیدرات عمدتا از قند لاکتوز تشکیل شده است. مقدار کم این قند برای افراد دیابتی مشکل ساز نمی شود. اما برخی دوغ ها حاوی قند افزودنی هستند که برای مصرف آن ها بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. به طورکلی، مصرف دوغ به عنوان یک ماده غذایی سالم، یکی از عواملی است که می‌تواند در پیشگیری و کنترل دیابت مفید باشد. دوغ یک محصول لبنی غنی از ویتامین، پروتئین، مواد معدنی و پروبیوتیک است. در ادامه توضیح می دهیم که چگونه مصرف دوغ می‌تواند به پیشگیری و درمان دیابت کمک کند:

• کنترل قند خون: دوغ حاوی باکتری های مفید پروبیوتیک‌ است که به بهبود عملکرد گوارش کمک می‌کنند. این مواد می‌توانند به کاهش جذب گلوکز از دستگاه گوارش کمک کرده و باعث کاهش قند خون شوند.
• کاهش مقاومت به انسولین: مصرف دوغ می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین کمک کند. این ویژگی، اهمیت بسیاری برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 دارد.
• کنترل وزن: دوغ تاثیر زیادی درکاهش وزن دارد. وزن مناسب برای کنترل دیابت اهمیت دارد و دوغ به عنوان یک منبع پروتئین با درصد پایین چربی و کالری، می‌تواند در مدیریت وزن مفید باشد.
• حفظ سلامت میکروبی دستگاه گوارش: دوغ حاوی باکتری‌های مفیدی است که به حفظ تعادل میکروبی در دستگاه گوارش کمک می‌کنند. این تعادل میکروبی به کنترل التهاب‌ها و عوارض مرتبط با دیابت کمک می کند.
• تقویت سیستم ایمنی بدن: دوغ حاوی پروبیوتیک‌هایی است که می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن و مقابله با التهاب‌ها و عوارض دیابت کمک کند.
• با توجه به این مزایا، مصرف دوغ می‌تواند به عنوان یک اصلی‌ترین راه‌ها در پیشگیری و مدیریت دیابت مورد توجه قرار گیرد.

انواع تست های تشخیص دیابت

تشخیص دیابت از اهمیت زیادی برخوردار است تا به درمان به موقع و کنترل قند خون بپردازیم. انواع تست‌های تشخیص دیابت عبارتند از:

آزمایش آزمایش خون ناشتا  (Fasting Blood Sugar Test): این آزمایش سطح قند خون را نشان می دهد و  معمولا در صبح و به صورت ناشتا انجام می‌شود. اگر سطح قند خون بالاتر از حد معمول باشد (معمولاً 126 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا بیشتر)، ممکن است شخص دیابت داشته باشد.

آزمایش آزمایش گلوکز تزریق (Oral Glucose Tolerance Test - OGTT) : برای انجام این آزمایش ابتدا باید ناشتا باشید و سپس یک مقدار مشخص از محلول گلوکز را بنوشید.  سپس سطح قند خون در طی چند ساعت پس از نوشیدن این محلول، اندازه‌گیری می‌شود. این آزمون معمولا برای تشخیص دیابت حاملگی نیز انجام می‌شود.

آزمایش هموگلوبین A1c (HbA1c): این آزمایش میزان هموگلوبین A1c که نشان‌دهنده کنترل قند خون در طی 2 تا 3 ماه گذشته است را اندازه‌گیری می‌کند. میزان بالاتر از 6.5 درصد معمولا برای تشخیص دیابت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آزمایش  C-Peptide: این آزمایش به تعیین میزان انسولین تولیدی در بدن کمک می‌کند. انجام این آزمون می‌تواند در تفکیک دیابت نوع 1 از دیابت نوع 2 مفید باشد.

عوارض دیابت چیست؟

اگر دیابت به موقع کنترل نشود، می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی ایجاد کند. عوارض دیابت شامل موارد زیر هستند:

• عوارض قلبی و عروقی: افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی مثل سکته قلبی، سکته مغزی و فشار خون بالا هستند.
• عوارض کلیوی: دیابت می‌تواند به آسیب کلیه ها و نیاز به دیالیز (کلیه مصنوعی) منجر شود.
• عوارض چشمی: دیابت می‌تواند باعث تاریک‌بینی، بیماری‌های شبکیه و در نهایت نابینایی شود.
• عوارض عصبی: دیابت ممکن است به آسیب ها و مشکلات عصبی مانند نوروپاتی دیابتی منجر شود.
• عوارض پوستی: عفونت‌های پوستی، اگزما و زخم‌های دیر علاج از دیگر عوارض دیابت هستند.
• عوارض گوارشی: از دیگر عوارض دیابت می توان به مشکلات گوارشی مانند نفخ معده و اسهال نیز اشاره کرد.
• عوارض جنسی: دیابت ممکن است به مشکلات جنسی مردانه و زنانه از جمله عدم توانایی جنسی و مشکلات در باروری منجر شود.
• عوارض دندانی: افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر بیشتری از عفونت‌ها و مشکلات دهان و دندان هستند.
• پاهای دیابتی: دیابت می‌تواند باعث زخم‌ها و عفونت‌ در ناحیه پا شود که در موارد شدید منجر به جراحی خواهد شد.

نتیجه گیری

دیابت یک بیماری جدی است که به پیشگیری، مدیریت و کنترل مداوم نیاز دارد. با اطلاعاتی که در این مقاله ارائه شد، می‌توانید به پیشگیری و کنترل بهتر دیابت خود بپردازید. پس برای حفظ سلامتی خود و عزیزانتان، مصرف مواد غذایی و خوراکی های حاوی قند مصنوعی را کاهش دهید. به جای آن میوه ها، سبزیجات، دوغ با طعم نعنا و مغزیجات بخورید. روزانه حداقل نیم ساعت ورزش کنید؛ و خواب کافی داشته باشید.