چرا انسان‌ها منطقی فکر نمی‌کنند؟

تحقیقات روان‌شناسی نوین نشان می‌دهد که برخلاف تصور رایج، انسان‌ها برای کشف حقیقت اغلب از استدلال استفاده نمی‌کنند، بلکه هدف اصلی آن‌ها در بحث‌ها و تصمیم‌گیری‌ها، پیروزی و حفظ جایگاه در گروه‌های اجتماعی است. پدیده‌ای به نام «تداوم برداشت» نشان می‌دهد که افراد حتی در مواجهه با اطلاعات متناقض، تمایل دارند دیدگاه‌های اولیه خود را حفظ کنند. هوگو مرسیه و دن اسپر بر در کتاب معمای استدلال تأکید می‌کنند که استدلال انسانی بیشتر برای هماهنگی اجتماعی و بقاء تکامل یافته است، نه برای حل مسائل منطقی. این مسئله منجر به «سوگیری تأیید» می‌شود؛ یعنی گرایش به پذیرش اطلاعات مطابق با باورهای قبلی و نادیده گرفتن اطلاعات مخالف.

از سوی دیگر، کتاب توهم دانش اثر استیون اسلومن و فیلیپ فرنباخ نشان می‌دهد که بسیاری از باورهای ما، به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند سیاست، بر پایه‌ی درک عمیق و واقعی بنا نشده‌اند. پدیده «توهم عمق توضیح» بیانگر این واقعیت است که انسان‌ها اغلب تصور می‌کنند که بیشتر از آنچه واقعاً می‌دانند، آگاهی دارند. اما وقتی از آن‌ها خواسته می‌شود که موضوعی را دقیق توضیح دهند، درک سطحی خود را متوجه می‌شوند و همین می‌تواند موجب تضعیف باورهای نادرست شود. این یافته‌ها تأکید دارند که تفکر تحلیلی و به چالش کشیدن مفروضات ذهنی، می‌تواند به بازنگری در دیدگاه‌ها کمک کند.

در نهایت، جک و سارا گورمن در کتاب انکار تا گور به پیامدهای عصب‌شناختی باورهای نادرست می‌پردازند و هشدار می‌دهند که این باورها نه تنها در برابر داده‌های علمی مقاوم‌اند، بلکه با پاداش عصبی تقویت نیز می‌شوند. به‌عبارت دیگر، پذیرش یک باور—حتی اگر نادرست باشد—می‌تواند حس رضایت و امنیت ذهنی ایجاد کند. آن‌ها تأکید دارند که صرفا اطلاع‌رسانی برای اصلاح این باورها کافی نیست و نیازمند راهبردهای پیچیده‌تری هستیم. این چالش، به‌ویژه در دنیای امروز با حضور «واقعیت‌های جایگزین» و فضای اطلاعاتی گسترده، از اهمیت بالایی برخوردار است.